در این مجله قصد داریم به عمارت های تاریخی تبریز، تاریخ و گذشته آن ها بهمراه نقل قول هایی از افراد برجسته تاریخ بپردازیم.
عمارت استانداری تبریز
ساخت کاخ استانداری در سال 1326 بر روی خرابه‌های عمارت عالی‌قاپوی تبریز (که روزگاری محل سکونت شاهزادگان، حاکمان محلی و والیان این خطه بود و در اثر آتش‌سوزی تخریب شده بود) آغاز شد و در سال 1333 پایان پذیرفت. این بنا دارای نمای مرمری و سردری زیبا با کاشی‌کاری‌های زیبا با طرح‌های ایرانی و درهای چوبی‌مشبک می‌باشد و از ابتدای احداث تاکنون به عنوان استانداری مورد استفاده گردیده و اخیراً قسمتی از آن به عنوان موزه استانداری مورد بازدید عموم قرار گرفته است. این عمارت در میدان شهدای تبریز قرار دارد.
عمارت شهرداری تبریز
این کاخ زیبا در سال‌های 1314 تا 1318 به دستور رضا‌شاه پهلوی و در زمان شهردار وقت ارفع الملک جلیلی و نظارت مهندسان آلمانی به سبک معماری آلمانی در محل گورستان متروک و مخروبه کوی نوبر ساخته شده و یکی از مشهور ترین عمارت های تاریخی تبریز بحساب می آید.
این عمارت «مساحتی نزدیک به 9600 مترمربع و زیربنای 6500 متر مربع دارد که در سه طبقه ساخته شد. و دارای برج چهار صفحه‌ای به ارتفاع 5/30 متر است». نمای بیرونی ساختمان از سنگ تراشیده شده است و نقشه ساختمان به طرح یک عقاب در حال پرواز می‌باشد. این بنا از ابتدا تاکنون به بلدیه (شهرداری) اختصاص داده شده و مقر شهرداران تبریز بوده است و در سال‌های اخیر در آن موزه شهرداری که نخستین موزه شهرداری ایران می‌باشد ایجاد شده است. این اثر در میدان ساعت تبریز قرار دارد.
عمارت دارایی تبریز
آغاز ساخت این عمارت در سال 1322 آغاز شد و در سال 1324 و 1325 در دوره حکومت فرقه دموکرات جهت ساختمان نخست وزیری در نظر گرفته شد ولی بعد از سال 1326 در اختیار دادگستری و سپس اداره دارایی قرار گرفت این عمارت در میدان شهدای تبریز، نبش خیابان دارایی قرار دارد.
عمارت فرمانداری تبریز
این عمارت بعد از تخریب عمارت حرمخانه در سال 1348 (در محل حرمخانه) ساخته شد و در اختیار فرمانداری شهرستان تبریز قرار گرفت.
عمارت سالن تئاتر ارک تبریز (تالار شیر و خورشید سابق)
سالن تئاتر ارک تبریز که به تالار شیر و خورشید نیز معروف بود، ساخت آن از سال 1299 آغاز و در سال 1306 به پایان رسید. این بنا در سه طبقه توسط مهندسان روسی و با الهام از تالار اپُرای سن‌پترزبورگ ساخته شده بود «سالن دارای دو طبقه ایوان و شانزده لُژ شش نفره بود و حدود 800 نفر گنجایش داشت دور تا دور طبقات این تالار، سقف و راهرو و ورودی آن دارای گچبری‌های کم‌نظیر بود و به دلیل رعایت اصول صداشناسی در مهندسی آن به وسایل و اَدوات تقویت صدا نیازی نبود و در تمامی سالن، حتی لُژ‌ها صدای صحنه به وضوح شنیده می‌شد. سالن تئاتر تبریز در دوره فرقه دموکرات آذربایجان تعمیر و مرمت‌اساسی شد و در آن جایگاه مخصوص گروه نوازندگان تعبیه شد و تعمیرات فضاسازی انجام و پرده و چلچراغ‌ها تعویض گردید. و در هشتم فروردین 1325 توسط جعفرپیشه‌وری مجدداً افتتاح شد».
در این تالار نمایشنامه‌ها و برنامه‌های موسیقی زیادی به روی صحنه رفت و سرانجام در سال 1359 این تالار تخریب شد. این تالار در کنار ارک علیشاه تبریز قرار داشت.
عمارت خلیفه‌گری کل ارامنه آذربایجان
این عمارت دو طبقه که در خیابان شریعتی جنوبی (ضلع شرقی آن) بین کوی والمان و کوی ارک قرار دارد «در سال 1870 میلادی برای بانک شاهی ساخته شده بود. که در سال 1903 توسط ارامنه خریداری و در اختیار خلیفه‌گری کل ارامنه آذربایجان قرار گرفت».
این عمارت تا به امروز در اختیار خلیفه‌گری کل ارامنه آذربایجان‌شرقی قرار دارد.
عمارت خلعت‌پوشان
عمارت خلعت‌پوشان برجی است استوانه‌ای که قدمت آن به دوره صفویه باز می‌گردد و در سه طبقه ساخته شده است. این برج نمای آجری دارد و در گذشته محلی بود که برای کارگزاران حکومت صفوی و قاجار اختصاص داشت. این عمارت بعد از مرمت و بازسازی در دوره قاجار به محلی جهت «اهدای خلعت، مقام، نشان» توسط شاهان و ولیعهدان دوره قاجار به رجال حکومتی تبدیل شد، از این رو این بنا به عمارت خلعت‌پوشان معروف شده است. این عمارت در مسیر تبریز به باسمنج قرار دارد.
عمارت صاحب‌دیوان
«این عمارت در وسط باغی معروف به باغ صاحب‌دیوان در دروازه ورودی شهر تبریز از جانب مشرق بود. بانی این عمارت میرزافتحعلی‌خان صاحب‌دیوان پسر حاجی میرزاعلی اکبر قوام‌الملک، نوه اعتمادالدوله»، که به پیشکاری مظفرالدین میرزای ولیعهد در تبریز مشغول بود و مدتی نیز وزیر مالیات آذربایجان شد. عمارت صاحب‌دیوان دارای سه طبقه با ستون‌های آجری و دو مناره توپُر مارپیچی بود. این عمارت بعدها تخریب و زندان مرکزی تبریز در محل باغ صاحب‌دیوان ساخته شده است.
عمارت عالی‌قاپوی تبریز (شمس‌العماره تبریز)
از جمله عمارت های تاریخی تبریز در دوره صفویه بوده و بانی آن نجفقلی‌خان پسر مرتضی‌قلی‌خان دنبلی بود در آن دوره این عمارت را عالی‌قاپو می‌نامیدند در دوره قاجار این عمارت مقر ولیعهدان قاجار شد. «در دوره ولیعهدی ناصر‌الدین میرزا به تقلید از کاخ شمس‌العماره تهران نام شمس‌العماره گرفت. در دوره مظفرالدین میرزا تعمیرات کلی و اساسی در آن به عمل آمد و در ضلع‌شمالی شرقی آن عمارت حرمخانه ساخته شد».
عمارت عالی‌قاپو یا شمس العماره عمارت چهار طبقه‌ای بود که دارای کلاه‌فرنگی و ستون‌ها با سرستون‌های گچبری شده بسیار که به زیبایی هر چه بیشتر بنا می‌افزود. «پس از انقراض سلسله قاجار این عمارت به مقر والیان و استانداران آذربایجان تبدیل شد متأسفانه در سال 1312 شمس در دوران استانداری ادیب السلطنه سمیعی این کاخ آتش گرفت و قسمت فوقانی آن که شاهکار دورۀ زندیه و قاجار بود از بین رفت. در سال 1313 بقیه کاخ عالی‌قاپو در اثر جریان سیل وحشتناک قسمتی از عمارت مزبور خسارت فراوانی دید و بقیه و بخشی از اتاق‌های آن فروریخت و سرانجام باقی مانده عمارت و اتاق‌های آئینه‌کاری شده و نقاشی شده در سال 1326 هنگام استانداری علی‌منصور به کلی تخریب و در جای آن مکان جدید استانداری بنا شد».
عمارت هشت بهشت
یکی دیگر از عمارت های تاریخی تبریز، که جزو زیباترین کاخ‌های ایران در دوره آق‌قویونلو‌ها بوده توسط امیرحسن بیک معروف به اوزون حسن در قرن نهم هجری ساخته شد. این بنا عمارتی هشت ضلعی بود، از این‌رو به عمارت هشت بهشت معروف شد.
تاجر ونیزی در بخشی از سفرنامه اش درباره عمارت هشت بهشت تبریز می‌نویسد:
سقف تالار بزرگ با لا‌جورد و آب طلا به صورت بسیار زیبایی آراسته شده است و نقوش را چنان زیبا کشیده‌اند که چون تصاویر آدمیان زنده می‌نماید. بر روی سقف تصاویری از جنگ با بیگانگان که سال‌ها پیش از این روی داده است، نقش شده است. همچنین برروی این نقش‌ها، تصویر گروهی از سفیران دربار عثمانی در پیشگاه سلطان حسن بیک در تبریز همراه با متن تقاضا‌ها و جواب‌هایی ک اوزون حسن به ایشان داده بود، را می‌توان دید.
تصویر مجالس شکار حسن‌بیک را نیز در حالی که بسیاری از امیران درگاه ملتزم رکابش هستند و همه بر اسب سوارند با تازی و شاهین می‌توان دید. همچنین بسیاری از جانوران مانند فیل و گرگدن را که همه حکایت از ماجراهایی می‌کند که بر وی گذشته است. بر کف تالار فرش با شکوهی گسترده‌اند، که ظاهراً از ابریشم است و دارای طرح‌های زیباست. این فرش گرد و درست به اندازه کف تالار است. اتاق‌های دیگر نیز مفروش است. این تالار نور ندارد و فقط از اتاق‌ها روشنایی می‌گیرد. با این همه تالار مرکزی دارای مدخل‌هایی است که درهای آنها به اتاق‌ها و کفش‌کن‌ها باز می‌شود و این اتاق‌ها و کفش‌کن‌ها دارای پنجره‌های بسیاری است که از آنها نور به داخل می‌تابد. هر کفش‌کن فقط یک پنجره دارد اما همین یک پنجره به اندازه بدنه اتاق و به صورتی زیبا نصب شده است».
