در این مقاله به بررسی تاریخچه زبان اسپرانتو به خصوص در شهر تبریز که مبدا ورود اسپرانتو به ایران است میپردازیم.
آرمان ابدی اسپرانتو چنین است: بر بنیاد زبانی بی‌طرف دیوارهای میان نسل‌ها فرو بریزند و
انسان‌ها عادت داده شوند، که هر یک از آنها به یکدیگر فقط انسانی و برادرانه نگاه کند.”
لودویک لازار زامنهوف، ۱۹۱۲
اسپرانتو معروف‌ترین زبان علمی یا فراساخته جهان است که از میان زبان‌های ابداعی موجود، بیشترین سخن‌گویان را در دنیا داراست. زبان بین المللی اسپرانتو در سال 1887 میلادی یا 1266 شمسی توسط نابغه لهستانی دکتر لودویک زامنهوف ساخته شد. هدف پیدایش این زبان، خلق زبانی بی‌طرف و صلح‌پرور بود که یادگیری آن نیز آسان باشد و به درک متقابل فرهنگ‌های مردم مختلف جهان کمک کند. گسترش و بهره گیری از این زبان تاکنون کمک شایانی به رسیدن به زبان واحد مشترک جهانی، به ایجاد صلح و دوستی در سطح دنیا کرده است.
یونسکو نیز سال ۱۹۸۷ را به‌مناسبت جشن صدسالگی زبان Espranto، سال زامنهوف نامید. در جامعه اسپرانتو، جو و فضای احترام برانگیز دوستی، غالب است و بین کسانیکه گویش می کنند، حس همبستگی وجود دارد. از زبان برای بحث، همکاری، گسترش فرهنگ و سرگرم شدن، استفاده میکنند. این زبان امروزه به علت ساختار علمی و آسان خود مورد توجه اندیشمندان، دانشمندان و فرهیختگان دنیا با ملیت های کوناگون قرار گرفته است.
به خاطر ویژگی های خود سازمان فرهنگی – تربیتی و علمی ملل متحد (یونسکو) در سال 1954 به اتفاق آرا آن را به عنوان زبان بین المللی و بی طرف به رسمیت شناخته است و آموزش Espranto را به کشورهای عضو خود سفارش نموده است. همچنین یونسکو در استقبال از صدمین سالگرد انتشار زبان اسپرانتو در سال 1986 (1365) در قطعنامه ای دیگر ضمن تاکید بر تصمیم قبلی خود، مراتب پشتیبانی خود را از آموزش و گسترش این زبان ابراز داشته است. اسپرانتو زبان ملی هیچ کشوری نیست و آموزش آن غرور فرهنگی هیچ ملتی را تحقیر نمی کند و بر همین اساس است که روز به روز در عرصه های مختلف بین المللی مورد استقبال و کاربرد قرار می گیرد.
در 1908 سازمان جهانی اسپرانتو، پایه گذاری شد که همچنان به عنوان سازمان اصلی جنبش اسپرانتو، باقی مانده است. سازمان جهانی اسپرانتو (UEA) و سازمان جهانی جوانان اسپرانتودان (TEJO) کنگره های جهانی را سازماندهی می کنند، کتاب سال جهانی را منتشر کرده و مجلات و کتاب عرضه می کنند. همچنین جامعه مربوطه را نزد سازمان های بین المللی، مانند یونسکو، نمایندگی می کنند.
شهر اولین های ایران، شهر تبریز، اولین شهر ایران بود که اسپرانتو در آن رواج یافت و ورود زبان اسپرانتو به ایران با همت بزرگان کهن شهر تبریز بوده است و یوسف اعتصامی (اعتصام الملک) پدر شاعر معروف تبریزی پروین اعتصامی، اولین کسی بوده است که ایرانیان را با زبان Espranto توسط نشریه خود بهار آشنا کرد. در دهه ۱۹۲۰ میلادی و تشکیل اولین اجلاس جامعه ملل، نمایندگان ایران پیشنهاد دادند تا زبان اسپرانتو به عنوان زبان مراودات بین‌المللی انتخاب شود.
سیلوان زفت، که دارای کتاب‌های متعددی به زبان انگلیسی درمورد زبان اسپرانتو است، در یکی از کتاب‌های مشهور خود که تحت عنوان Espranto، زبان مشترک دهکده جهانی در سال ۲۰۰۳ منتشر کرده‌است، در این باره می‌نویسد:
شانسی بزرگ برای اسپرانتو پدیدار شد، هنگامی که در دهه ۱۹۲۰ میلادی، نمایندگان ایران در جامعه ملل پیشنهاد دادند تا اسپرانتو به عنوان زبان ارتباطات بین‌المللی پذیرفته شود. در بین این مبحث حمله‌های شدیدی به اسپرانتو شد. مخصوصاً هیئت فرانسوی هیاهوی بسیاری بر ضد این طرح راه انداخت. پیشنهاد ایران ابتدا متوقف شد اما بعد ها این طرح به موفقیت های شایانی رسید.
بر این اساس، شکوفایی این زبان در ایران تنها پس از گذشت ۱۴ سال از خلق این زبان توسط لودویک زامنهوف صورت پذیرفته است و به موجب همین واقعیت، ایران در جمله نخستین کشورهای حامی اسپرانتو جای می‌گیرد و در این میان نام شهر تبریز به عنوان نخستین شهر فعال در اسپرانتو و ظهور نخستین اسپرانتیست های ایران، می درخشد. حتی نخستین جلسات هفتگی آموزش اسپرانتو در سال ۱۹۱۲ در تبریز انجام شد.
سازمان جوانان اسپرانتودان ایران نخستین گروه اسپرانتویی در ایران می‌باشد که بطور گسترده در جهان اسپرانتو مطرح شد. در دهه‌های اخیر، به‌ویژه در پی تأسیس نخستین نهاد رسمی اسپرانتو در ایران، انجمن اسپرانتو ایران و مؤسسه سبزاندیشان که در سال ۱۳۷۵ تحت شماره ۹۰۸۵ به ثبت رسید، و با پیوستن رسمی انجمن اسپرانتوی ایران به سازمان جهانی اسپرانتو که دارای روابط رسمی با سازمان ملل متحد و یونسکو است، فعالیت ها پررنگ تر شد.
این زبان به دلیل ویژگی ضداستعماری و صلح دوستی خود، مورد توجه بسیاری در ایران نیز قرار گرفت و همچنین توصیه مقام معظّم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای مبنی بر لزوم فراگیری زبان های خارجی در بین جوانان و افراد و عدم تمرکز بر زبان انگلیسی، اهمیت زبان بین المللی اسپرانتو به عنوان یکی از مهم ترین و با اهمیت ترین زبان ها برای یادگیری بیشتر آشکار می گردد و لزوم گسترش و تقویت آن در شهر اولین ها بیش از پیش احساس می شود.
لازم به ذکر است که در سراسر دنیا به ویژه اروپا، گردشگران بسیاری مسلط به زبان Espranto بوده و طی نظرسنجی های بسیاری، این زبان را راحت ترین و کم هزینه ترین راه برای ارتباط می دانند. با احیای نقش تبریز در آن و گسترش فراگیری در سطح شهر و میان مردم، می توان علاوه بر افزایش پرستیژ اجتماعی و فرهنگی شهر و شهروندان در دنیا، به جذب گردشگران بسیاری نیز از این طریق اقدام کرد.
امروزه اسامی بسیاری از مناطق، رستوران ها، هتل ها، شرکت ها و برند ها در سرتاسر دنیا به ویژه اروپا از واژگان اسپرانتویی بوده و حتی اماکن زیادی به نام خود Esperanto نام گذاری شده اند و در دنیای امروز دانستن این زبان برای بسیاری از دانشمندان، فرهیختگان، اساتید دانشگاهی و شهروندان در کشورهای اروپایی یک امتیاز محسوب شده و پرستیژ خاصی به اسپرانتیست ها می بخشد. همچنین در حال حاضر گردشگران اسپرانتیست در سراسر دنیا از خدمات زیادی از جمله در هتل ها، تسهیل صدور ویزا، شرکت در سمینارها و مراسم های مختلف، میزبانی اسپرانتیست های کشور مقصد و … برخوردار هستند.
انجمن اسپرانتو تبریز اولین انجمن این زبان در ایران بوده است که به مرور زمان به دلیل مهارجرت و یا فوت اسپرانتیست های فعال تبریز فعالیت آن متوقف گردید.
در دوره جدید طی 4 سال گذشته، با فعالیت اسپرانتیست های تبریزی و با حضوری فعال در انجمن اسپرانتو ایران و هیئت رئیسه سازمان جوانان اسپرانتودان ایران و عضویت سازمان جهانی آن، اقدامات مهم و ارزشمندی را در راستای احیای نقش مهم تبریز در اسپرانتو انجام داده اند و طبق برنامه های ارائه شده مطرح کردن بیش از پیش نام شهر تبریز و ارتقای جایگاه شهر در مجامع بین المللی مورد توجه است.
