خانه‌های قدیمی تبریز – قسمت دوم

خانه حیدرزاده

یکی از زیباترین خانه های قدیمی تبریز، خانه حیدرزاده در دوره‌ قاجاریه ساخته شده است. معمار اصلی بنا موسوم به حاج حبیب‌لک می‌باشد، این بنا در نقشه دارالسلطنه تبریز (1297 ه‍.ق) به نام خانه حاج‌قلی‌خان سرتیپ آورده شده است. خانه حیدرزاده در زمینی به مساحت 900 متر‌مربع در دو طبقه بنا گردیده است. این خانه‌ دارای دو حیاط مستقل بیرونی و اندرونی است که توسط یک تالار با شکوه، با پنجره‌های چوبی پُرکار از هم جدا گردیده‌اند در بخش زیرین حوضخانه زیبا قرار دارد که با طاق‌های چهار بخشی کم‌نظیر، بندکشی برجسته و آجرهای رنگ شده، تلالو خاصی دارد، فضاهای مختلف این بنا از طریق یک سرسرای مرکزی با ستون‌های گچبری، پلکان عریض و با شکوه و نورگیر سقفی به یکدیگر ارتباط می‌یابد، در خانه حیدرزاده، تزئینات متنوعی وجود دارد، که شامل‌ در و پنجره‌های پُرکار چوبی، نرده‌های فلزی، گچ‌بری، نقاشی، شیشه‌های رنگی، آجرکاری و… می‌شود. بخش زیرزمین مجموعه با طاق آهنگ منظم اجرا شده و روشنایی آن از طریق پنجره‌های رو به حیاط تأمین می‌گردد، اتاق‌ شاه‌نشین اصلی‌ترین و زیباترین فضای خانه حیدرزاده است، در طرح مرمت و احیای مجموعه کاربری اختصاص یافته به این اتاق بصورت یک فضای چند منظوره مورد استفاده قرار گرفته است این بنا در سال 1378 تحت شماره 2524 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
این خانه در میدان ساعت، پشت عمارت شهرداری واقع شده است.

خانه حریری

تاریخ این بنا به اوایل دوران قاجار باز می‌گردد که دو حیاط اندرونی و بیرونی و دو بلوک خانه دارد که هر دو روبه قبله می‌باشد، نمای ساختمان بیرونی جلوه‌گاه هنر اصیل ایرانی و دارای نقاشی‌های بسیار زیبا و اصیل، الهام گرفته از موضوعات اساطیر قدیم، قرآن مجید و دیگر تواریخ و داستان‌ها است و سقفی سراپا نمونه قدرتمند و شگفت‌انگیزی از مینیاتور ایرانی است. این اثر در تاریخ 27 دی 1377 با شماره ثبت 2242 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این خانه درخیابان تربیت، کوچه نور هاشمی واقع شده است.

خانه حاج‌شیخ

این ساختمان در سه جبهه شمالی، شرقی و غربی شکل گرفته که بخش شمالی آن سه طبقه و بخش‌های دیگر دو طبقه‌ می‌باشد. زیر زمین قسمت شمالی دارای حوضخانه می‌باشد که تزیینات گچبری و کاربندی دارد. در طبقه‌ همکف، اتاق طنبی قرار گرفته که در جلو آن ایوان ستوندار با سرستون‌های گچبری شده وجود دارد. ارتفاع طنبی، که تا حدودی تغییریافته است، در طرفین آن و در طبقه فوقانی دو اتاق کله‌ای را به وجود آورده است. که فضاهای جانبی طنبی به آنها قابل دسترسی می‌باشد. دو جبهه شرقی و غربی نیز در طبقه زیرزمین، از سردابه و در طبقه‌ همکف، از چندین اتاق تشکیل یافته، در هر دو جبهه دسترسی به طبقه همکف به واسطه یک راهرو است. عرضه این خانه 600 متر‌مربع و اعیانی تقریباً 1000 مترمربع است. نماهای داخلی تزیینات آجری دارد.
این خانه در کوچه معاصر ـ کوچه شهید سمساری واقع شده است.

خانه حاج‌مهدی کوزه‌کنانی

قدمت این خانه به دوره‌قاجار باز می‌گردد. مالک آن حاج‌مهدی کوزه‌کنانی از چهره‌های جنبش مشروطه بود. این خانه بعد از به توپ بستن مجلس در سال 1287 ه‍.ش مرکز تجمع جمعی از برجسته‌ترین چهره‌های مشروطه در آذربایجان بوده و در جنگ‌های 11 ماهه تبریز علیه نیروهای دولتی، ستاد فرماندهی و محل تشکیل جلسات مجاهدین مشروطه به شمار می‌رفت. این بنا با قسمت‌ الحاقی آن در زمین به مساحت 1300 مترمربع و با دو طبقه اندرونی و بیرونی حاصل ذوق هنرمندانه معمار تبریزی بنام حاج ولی معمار است که سال‌ها در روسیه ساکن بود و پس از بازگشت به تبریز در سال 1247 ه‍. ش آن را بنا نهاد ویژگی‌ خاص معماری بنا، تزیینات چشمگیر، به کارگیری نورگیری زیبا و چشم‌ نواز ستون‌ها و سرستون‌های گچبری شده، پنجره‌های اُرسی، درهای منبت‌کاری شده در اتاق اصلی موسوم به طنبی وَ غلام گردش دور راه‌پله هر کدام به نوعی ذوق و هنر ایرانی را به نمایش گذاشته است و آن را به یک نمونه منحصر‌به فرد تبدیل کرده است. این بنا به لحاظ اهمیت تاریخی در سال 1354 به شماره 1171 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه ختایی

این بنای زیبا که قدمت آن به دوره قاجار باز می‌گردد، خانه حاج‌علی‌ختایی (از بازرگانان ثروتمند تبریز) بود. این خانه حدود 700 مترمربع مساحت و 800 مترمربع زیر‌بنا دارد» و دارای 6 ستون با سرستون‌های زیبا هر یک به ارتفاع 8/70 مترمی‌باشد. و همچنین بنا دارای پنجره‌های چوبی‌ مشبک یا شیشه‌های رنگی نیز می‌باشد.
و انعکاس تصویرخانه برروی حوض آب مقابل آن جلوه‌ زیبایی به این خانه تاریخی می‌بخشد. در محرم سال 1330 ه‍.ق سالدات‌های روس با وجود اعلام آتش بس به این خانه حمله کرده و اهل‌ خانه را به خاک و خون کشیدند و هر چه در منزل بود را غارت کردند. گفته می‌شود که 7 نفر از اعضای خانواده در این حمله به قتل رسیدند و تنها فرزند خانواده را که در تنور پنهان کرده بودند جان سالم به دربرد. این بنا امروزه به عنوان خانه هنرمندان تبریز مورد استفاده قرار گرفته است. این اثر در خیابان ارتش جنوبی، کوچه صدر، بن‌بست ختایی واقع شده و در سال 1382 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه دکتر صحتی

این خانه در مساحتی به وسعت 409 متر در سه طبقه در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی ساخته شده است و متعلق به دکتر ابوالقاسم صحتی بوده است. این بنا در دوره پهلوی در ایام سوگواری به عنوان حسینیه مورد استفاده قرار می‌گرفته است. خانه دکتر صحتی نمایی آجری داشته و دارای حوضخانه و سردابه می‌باشد و امروزه به عنوان موزه محرم مورد استفاده قرار گرفته. این اثر در خیابان شهید مطهری، کوچه گوگانی واقع شده و در سال 1378 به عنوان یکی از آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

خانه رستگار تبریز

این خانه با زیربنای 420 مترمربع، در سه طبقه ساخته شده است و قدمت ساخت آن به اوایل دوره پهلوی باز می‌گردد. این بنا که از سه طبقه تشکیل شده است. دارای بدنه آجری با قاب‌بندی‌های متنوع و دارای ازاره و پایه‌های‌سنگی (از سنگ محلی اسپراخوان) می‌باشد. طبقه‌زیرین این خانه دارای دیوارهای آجری و تفلیسی است و با طاق‌های گهواره‌ای متقاطع پوشیده شده است. این خانه بعد از ساخت، توسط دو برادر به نام‌های محمدبقال و اصغربقال از سیاستمداران آن دوره خریداری گردید، و در دوره رضا‌شاه پهلوی در اختیار ستاد کشف حجاب قرار داده شد. بعد از مدتی این بنا تبدیل به بیمارستان شد و بعد هم توسط شخصی به نام آقای رستگار خریداری شد امروزه این بنا به عنوان (بنیاد پژوهشی شهریار) مورد استفاده قرار گرفته است.
خانه رستگار در خیابان ارتش‌جنوبی واقع شده و در سال 1378 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه سلماسی

این خانه بسیار زیبا متعلق به خاندان سلماسی بوده و در دوره‌ قاجاریه ساخته شده است. ساختمان در سه ضلع حیاط (عرضه 650 مترمربع) و در دو طبقه با زیربنای 875 ‌مترمربع بنا گردیده است، طبقه زیرزمین ضلع شمالی که توسط پله‌ای به هشتی ورودی نیز، متصل است حوضخانه نامیده می‌شود و دیگر قسمت‌های زیرزمین شامل مطبخ، انبار ارزاق و آب انبار می‌باشد، طبقه‌ همکف دارای طنبی‌های اصلی و جانبی در اضلاع شمالی شرقی و غربی با پنجره‌های اروسی است، بنا دارای تذهیب در کمره اتاق‌ها، شومینه‌ها، و گچبری در سقف طنبی‌های شمالی و شرقی است. مصالح به کار رفته در بنا شامل سنگ ‌لاشه با ملات ساروج در پی‌هاست و دیوارهای زیرزمین ترکیبی از سنگ و آجر تفلیسی و دیوارهای فوقانی (همکف) خشتی با روکش آجری است.
این خانه در سال 1376 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است و در محله مقصودیه تبریز واقع شده است و تصویر آن در سربرگ اصلی این مجله قرارگرفته شده است.