خانه علی مسیو
خانه علی مسیو متعلق به مرحوم علی مسیو (تاجر معروف تبریزی) و یکی از مؤسّسان مرکز غیبی تبریز و از فعالان بنام جنبش مشروطه در دوره قاجار بود. که توسط روس‌های تزاری به شهادت رسید. خانه علی مسیو محلی مخفی بوده تا تصمیمات مخفیانه مشروطه‌‌خواهان آنجا گرفته شود، نمای خانه از گچ و آجر می‌باشد و «چهار طرف حیاط را ساختمان در برگرفته است. و معماری آن مبهم و پیچیده است. از ویژگی‌های بارز خانه علی مسیو نسبت به دیگر خانه‌های تاریخی قدیمی تبریز، وجود اتاق‌های تو در تو و حالت غیرمرسوم به هم وصل شدن قسمت‌های این خانه باعث می‌شود کسی که برای اولین بار در آنجا قدم گذاشته کمی گمراه شود.
خانه علی مسیو دارای زیرزمینی مخفی بود که به خانه‌های پشتی ختم می‌شد تا در صورت خطر بتوان از آن خارج شد. این اثر در خیابان ارتش جنوبی، کوچه صدر واقع شده است. و امروزه به عنوان موزه علی مسیو برای بازدید عموم باز است. خانه علی مسیو در سال 1382 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه علوی
این خانه یکی از عمارت‌های تاریخی شهر تبریز است که به سبب طراحی منحصربه فرد خود از اهمیت بسیاری در حوزه معماری برخوردار است. قدمت این خانه به دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی باز می‌گردد. این عمارت ابتدا توسط خانواده صرافلار ساخته شده است و پس از واگذاری به افراد مختلف در نهایت توسط خانواده علوی خریداری می‌گردد، و امروزه نیز به نام آخرین مالک آن شناخته می‌شود. نمای این خانه دارای چهارستون استوانه‌ای با سرستون‌های زیبا و گچبری‌های بسیار ظریف بالای ستون‌ها و پنجره‌های اُرسی می‌باشد، درها و پنجره‌های چوبی‌مشبک و مستطیل شکل در اتاق‌ها، طاقچه‌های گچ‌کاری شده در اتاق‌ها، زیرزمین با طاق‌های هندسی به زیبایی هر چه بیشتر آن افزوده است. امروزه این خانه به عنوان خانه سفال مورد بازدید عموم قرار گرفته است. این اثر در خیابان شمس تبریزی، ایستگاه گرو، کوچه صرافلار قرار گرفته است.
خانه قدکی
قدمت این خانه که به اواسط دوره قاجاریه بازمی‌گردد، شامل اندرونی و بیرونی است. نمای ساختمان آجری و گچی، همراه با تزئینات آجری بوده و دارای ایوانی ستوندار با سرستون‌های گچبری شده زیبا و پنجره‌های اروسی می‌باشد. در داخل خانه اتاق‌های گوشوار در طرفین طنبی قرار گرفته است، و زیر اتاق طنبی حوضخانه است، که دارای حوض سنگی بوده و سقف حوضخانه گنبدی همراه با کاربندی آجری می‌باشد. خانه قدکی، گنجه‌ای‌زاده، بهنام و صدقیانی در کنار یکدیگر در مقصودیه تبریز واقع شده‌اند و امروزه به مجموعه دانشکده معماری تبریز اختصاص یافته‌اند.
خانه کلانتری
این خانه قدیمی متعلق به ابراهیم‌خان شرف‌الدوله کلانتری، از نمایندگان تبریز در اولین دوره مجلس شورای ملی و سومین شهردار تبریز بود.
عمارت کلانتری در سال 1311 هجری قمری و در دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار در دو طبقه و داخل باغی به مساحت 6550 مترمربع بنا شده است. از تزئینات معماری به کار رفته در این بنا می‌توان به ستون‌های قطور ورودی طبقه اول عمارت و ستون‌هایی با سرستون‌های زیبای گچبری شده و تزئینات کاشیکاری بالای طاق در طبقه دوم و گچبری‌های برجسته و پنجره‌های زیبای چوبی اشاره کرد.
این خانه تاریخی در سال‌های 1330 الی 1360 به عنوان دبستان مورد استفاده قرار گرفته بود. این اثر در خیابان عباسی، محله بیلانکوه، کوچه نور هاشمی واقع شده و در سال 1382 به ثبت آثار ملی ایران رسیده است.
خانه کلکته‌چی
این خانه مربوط به دوره پهلوی اول بوده و متعلق به خانواده کلکته‌چی (از تاجران بنام تبریز) می‌باشد. نمای ساختمان دارای آجرکاری و تزئینات گچبری و همچنین ستون‌هایی با سرستون‌های بسیار زیبا می‌باشد. این خانه قرار است مورد مرمت قرار گیرد، و در راسته کوچه، بن بست کلکته‌چی قرار دارد.
خانه کمپانی
این خانه مربوط به خانواده کمپانی (از خانواده‌های معتمد و متمول دوره قاجار که به تجارت و بازرگانی اشتغال داشتند) این بنای با شکوه شامل نمای سنگی بسیار زیبا، دارای طبقه نشیمن و یک زیرزمین به سبک معماری قفقازی و گرجستانی است، فضاهای خوب، همراه با سردری‌های وسیع و همچنین حیاط بزرگ با حوض سنگی و زیربنا از دیگر ویژگی‌های این بنای بی‌نظیر است. عرصه این خانه تقریباً 1500 متر و اعیانی آن 1000 مترمربع بوده و میزان آسیب دیدگی بسیار ناچیز است.
این خانه در خیابان خیام و نبش کوچه کمپانی قرار دارد. تصویر خانه کمپانی بصورت تصویر اصلی این مجله قرار گرفته شده است.
خانه گنجه‌ای زاده
قدمت این خانه به اواخره دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی باز می‌گردد. مساحت این خانه 3 هزار مترمربع است. بخش شرقی ساختمان که به دوران قاجار باز می‌گردد، در سه طبقه ساخته شده است و دارای ستون‌های همراه با سرستون‌های بسیار زیبا، اتاق طنبی و حوضخانه می‌باشد. بخش غربی ساختمان در دوره پهلوی اول ساخته شده، نمای آجری دارد و دارای ستون‌های زیبا می‌باشد و معماری این بخش با بخش شرقی ساختمان متفاوت است. این خانه در محله مقصودیه واقع شده است.
خانه لاله‌ای
این خانه مربوط به اوایل دوره پهلوی می‌باشد. «این بنا در دو طبقه با عرضه 900 مترمربع و اعیانی 600 مترمربع احداث گردیده است. قسمت اصلی بنا در سمت شمال قرار گرفته، و دارای دو ورودی از طرف غرب و جنوب غربی است، و بدنه شرقی و غربی حیاط آن، دارای حوض و باغچه است. طاق نماهای آجری دارد. ورودی به طبقه همکف، از طریق دوراهرو صورت می‌گیرد، که دارای یک اتاق مرکزی و دو اتاق جانبی است. در قسمت شمال آن نیز حیاط خلوت کوچکی ایجاد شده، که نور فضاهای داخلی را تأمین می‌نماید. در مرکز طبقه اول نیز، تالاری بزرگ به همراه اتاق‌های جانبی دیگر قرار گرفته است. نمای ساختمان دارای قاب‌بندی‌های آجری پرکار است و دو ایوان با ستون و سرستون‌های گچبری شده جلوه خاصی به آن بخشیده است.
این بنا امروزه به عنوان دفتر پژوهش‌های تاریخی یحیی ذکاء مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. این اثر در خیابان ارتش جنوبی، کوچه صدر واقع شده است، و در سال 1379 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه ممقانیان (صلح‌جو)
این خانه تاریخی که در دوره قاجار ساخته شده است در ابتدا متعلق به آقای ممقانیان از تاجران سرشناس چای تبریز بود که بعدها توسط خانواده صلح‌جو خریداری شد و بیشتر به این نام معروف است. این بنا شامل یک حیاط اندرونی و یک حیاط بیرونی است، و از معدود خانه‌های تاریخی تبریز است که در هر چهار طرف حیاط فضاهای معماری وجود دارد، و در اضلاع شمالی، جنوبی، غربی دارای طنبی می‌باشد و هر طنبی دارای ورودی مستقل است. نمای این خانه آجری بوده و امروزه به عنوان موزه صنایع دستی مورد استفاده قرار گرفته است. این اثر در خیابان تربیت، کوچه کرباسی قرار گرفته و در سال 1382 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه معبودی
این خانه در دوره قاجار ساخته شده است. این بنا نخست در مالکیت احمدجوان قرار داشت، پس از آن به مدت محدودی این خانه به مالکیت حسین معروف به قونسول (از اجداد خانواده تماری) درآمد. رضا صادری تاجر فرش در حدود سال 1320 خورشیدی از همان شخص خریداری نمود و سال‌ها در این مکان همراه خانواده خود زیست. وی از معماری خانه به شدت مراقبت کرد و تا قبل از مرگش به همان حالت اولیه نگهداری نمود. مساحت این خانه در اصل 950 مترمربع بود و به غیر از آن، دو خانه از زیرزمین و از طریق دالان تنگی بدان متصل بود، که مساحت هر کدام حدود 200 مترمربع و در حکم حیاط خلوت بود، که بعدها فرزند ارشد او اکبر در یکی از آن‌ها سکنی گزید. رضا صادری این خانه را تبدیل به حسینیه کرد. این خانه دو در، یکی به کوچه چوستدوزان و دیگری به دربند قالچیلر داشت. چند سال پس از مرگ رضا صادری، در سال 1366 خورشیدی، مهدی معبودی این خانه را خریداری کرد.
این اثر در میدان منجم، خیابان شهید سلمان‌پور واقع شده است و در سال 1382 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه مشکینیان
این خانه در دوره قاجار در دو طبقه ساخته شده است، و دارای حیات اندرونی و بیرونی می‌باشد. نمای ساختمان آجری و دارای ایوان با ستون‌ها و سرستون‌های گچبری شده می‌باشد. طبقه همکف شامل طنبی و اتاق‌های جانبی بود، و زیرزمین خانه دارای حوضخانه می‌باشد.
خانه مشکینیان هم‌اکنون به عنوان پایگاه میراث جهانی مجموعه بازار تاریخی تبریز مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. این اثر در کنار مسجد جامع تبریز واقع شده و در سال 1383 به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت رسیده است.
خانه مجتهدی
این بنا یکی از خانه‌های قدیمی تبریز است، که متعلق به خاندان مجتهدی می‌باشد. خانه دو بخش مجزای شمالی و جنوبی دارد، بخش بیرونی آن با توجه به سبک معماری ان متعلق به اواسط دوره قاجار و بخش الحاقی متعلق به اواخر دوره قاجار می‌باشد.
بخش بیرونی که در قسمت جنوب بنا واقع شده است، دارای دو طبقه و شامل زیرزمین و طبقه همکف است، طبقه همکف شامل طنبی و همچنین زیرزمین دارای حوضخانه می‌باشد. سمت شمالی بنا که احتمالاً مربوط به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی می‌باشد، از سه طبقه تشکیل شده است، و دارای 6 ستون با سرستون‌های گچبری شد، زیبا و همچنین تزئینات آجری می‌باشد. خانه مجتهدی امروزه به عنوان موزه پست مورد استفاده قرار گرفته است، این اثر در خیابان جمهوری اسلامی قرار دارد.
خانه نقشینه
خانه نقشینه با عرصه 615 مترمربع و اعیان 570 مترمربع، متعلق به دوره قاجار است. این بنا در دو طبقه ساخته شده است. و دارای حیاط اندرونی و بیرونی می‌باشد». چهارستون با سرستون‌های گچبری شده زیبا، پنجره‌های اُرسی حیاط اندرونی، «گچبری‌ها و نقاشی‌های داخل اتاق‌ها را می‌توان از جمله تزئینات کم‌نظیر خانه نقشینه عنوان کرد.» این اثر در خیابان دارایی تبریز واقع شده و در سال 1381 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه نیکدل
این خانه زیبا متعلق به دوره قاجار بوده و در دو طبقه ساخته شده است و دارای 6 ستون با سرستون‌های گچبری شده زیبا، طاق‌های قوسی، پنجره‌های اُرسی و حیاط دلنشین می‌باشد. خانه نیکدل را می‌توان گفت یکی از خانه‌های زیبای تبریز است. در ابتدا این خانه متعلق به خاندان قره باغی‌ها (از تجار معروف تبریز) بود، که بعدها توسط سید ابراهیم‌نیکدل (تاجر و وارد کننده چرخ خیاطی‌های ژاپنی) خریداری شد. این اثر در محله مقصودیه تبریز واقع شده است، و در سال 1382 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه نیشابوری
این خانه مربوط به دوره پهلوی اول می‌باشد و در دو طبقه ساخته شده و دارای نما و تزئینات آجری است و یک حوض بیضی شکل نیز در وسط آن قرار دارد در ضلع شرقی زیرزمین این خانه یک حوضخانه با پوشش طاقی و تزئینات آجری رنگارنگ قرار دارد. امروزه از طبقه همکف آن خانه به عنوان مهد قرآن استفاده می‌شود. این اثر در خیابان فردوسی، کوچه اردبیلی‌ها واقع شده و در سال 1381 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه نعمت زاده
این خانه در دو طبقه بنا شده و مربوط به دوره قاجار می‌باشد. نمای این بنا آجری بوده و شامل ایوان ستوندار با سرستون‌های گچبری شده زیبا، پنجره‌های چوبی با شیشه‌های رنگی و گچبری‌های بالای پنجره‌ها می‌باشد. این خانه زیبا در خیابان مقصودیه، بن‌بست نعمت زاده واقع شده و مالکیت بنا خصوصی است. این اثر در سال 1383 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
